De geschiedenis van de Heemkundige Kring Jan Vleminck
Naar aanleiding van de tentoonstelling "Wijnegem vroeger en nu", in 1963 ingericht door het Davidsfonds, ontstond bij enkele inwoners de behoefte om meer te weten te komen over het verleden van de gemeente. Enkele maanden later werd besloten tot de oprichting van een kring voor heemkunde. Historicus Kamiel Franssens was de initiatiefnemer. Officieel werd op 29 mei 1964 gestart met welgeteld acht leden vol goede wil en geestdrift. Als naam werd gekozen voor "Heemkundige Kring Jan Vleminck", naar de 16de-eeuwse heer van Wijnegem.
Op de bestuursvergadering van 5 februari 1965 werd het idee gelanceerd om een eigen tijdschrift uit te brengen. Het eerste artikel was van de hand van Raymond Brems, in die tijd voorzitter van het Cultureel Centrum. In 1965 werden de eerste opgravingen verricht op het erf van de oude Wervehoeve van boer Oorts, en een eerste eigen tentoonstelling werd ingericht in 1966. Uit dit initiatief zou onze traditionele paastentoonstelling groeien.
De activiteiten volgden elkaar nu snel op. Uitstappen werden gemaakt, voordrachten en filmvoorstellingen gegeven. Bij gebrek aan een lokaal vonden de bestuursvergaderingen voorlopig plaats bij de leden thuis. In 1966 moest de jonge kring afscheid nemen van zijn eerste voorzitter Kamiel Franssens, die om beroepsredenen met zijn gezin naar Congo vertrok. De heer Julien Bilmeyer nam in september van dat jaar het voorzitterschap over.
Een eerste onderdak werd gevonden in een werkplaats gelegen achter een huis aan het begin van de Veldstraat, aan de kant van de Merksemsebaan. Het ledenaantal was inmiddels gegroeid tot 66. In 1967 werd begonnen met de opgravingen van het kasteel "Jan Vleminck", gelegen in het huidige gemeentepark.
Het lokaaltje in de Veldstraat was snel te klein geworden, zodat uitgekeken werd naar een groter onderkomen. In het najaar van 1968 werd een woning met gronden ter beschikking gesteld door de heer en mevrouw van Haaren. Deze woning, een werkmanswoning en vroegere herberg "In de olmen boomkens" uit het midden van de 19de eeuw, behoorde tot de eigendommen van het kasteel Pulhof en was gelegen aan de 's-Gravenwezelsesteenweg te Wijnegem. Na enkele verbouwingswerken had de heemkring eindelijk een vaste stek gevonden met voldoende opslag- en vergaderruimte. In 1970 werden stappen ondernomen om van de Heemkundige Kring een vzw te maken, wat gebeurde in 1971.
Een eerste fotoboekje, "Wijnegem in oude prentkaarten", werd in 1972 samengesteld door onze kring en uitgegeven door de Europese Bibliotheek te Zaltbommel (Nederland). De activiteiten volgden elkaar op. Zo werden er o.a. spinlessen gegeven door mevr. Spruyt en oudschriftlezen door de heer Correns. Een jaarlijkse traditie was het pannenkoekenbakken met O.-L.-V. Lichtmis.
In 1974 werd in eigen beheer de brochure "Bijdrage tot de geschiedenis van het onderwijs te Wijnegem" uitgegeven. De teksten waren afkomstig van wijlen ereschoolbestuurder Juul Wuyts van de gemeentelijke Lagere Jongensschool Wijnegem.
In 1977 werd het voorzitterschap overgenomen door Paul Vigoureux. Deze was reeds enkele jaren actief in de heemkring. Hij zou de functie uitoefenen tot 1997, waarna de scepter werd doorgegeven aan Theo Seerden. In 2000 gaf de heer Seerden wegens beroepsbezigheden de fakkel door aan Carlo Evers, die tijdelijk de functie van voorzitter waarnam om deze in 2003 terug te geven aan de heer Vigoureux. Het bestuur was inmiddels verjongd.
Het huisje aan de 's-Gravenwezelsesteenweg moesten we spijtig genoeg verlaten wegens de slechte toestand waarin het zich bevond. Er moest te veel geinvesteerd worden om het gebouw terug op te knappen, wat voor onze kring niet haalbaar was. We hadden echter vlug een nieuwe stek gevonden: in de boerderij van het "Gasthuis" werden ons door de gemeente enkele lokalen ter beschikking gesteld. Het is in dit beveiligde gebouw dat onze archieven werden ondergebracht.
In 2006 vond Paul Vigoureux dat het welletjes was geweest. Op de laatste statutaire vergadering werden Leo Spaepen en Vik Werrebroeck als nieuwe bestuursleden verkozen. Laatstgenoemde werd voorzitter van onze kring, die gestaag groeide en ondertussen ruim 200 leden telt. Het nieuwe bestuur trok ook nieuwe vaste medewerkers aan. Een kern van een vijftiental enthousiaste mannen en vrouwen is nauw betrokken bij de dagelijkse werking van de kring. Deze werking spitst zich hoofdzakelijk toe op vier domeinen: de verdere uitbouw van het archief, de jaarlijkse tentoonstellingen, het tijdschrift en de ledenactiviteiten.
Het archief van heemkring Jan Vleminck geniet door zijn rijke inhoud, zijn professionele accommodatie en zijn goede digitale ontsluiting algemene waardering en wordt als een model beschouwd voor andere heemkringen. Tientallen Wijnegemse verenigingen en organisaties hebben hun archief al aan ons toevertrouwd. In het privéarchief van de familie van Havre, dat eveneens door onze kring wordt beheerd, kunnen tal van eeuwenoude akten en documenten worden geraadpleegd. Sinds enkele jaren is ook een beeldbank, die tienduizenden foto's bevat, in volle ontwikkeling.
Met de prestigieuze tentoonstelling over 700 jaar familie van Havre in 2004 hebben de jaarlijkse paastentoonstellingen een niveau bereikt dat velen ons benijden. Na exposities over de tram, over de Wijnegemse wielersport en over de plaatselijke harmonie kwam in 2010 het thema 100 jaar gemeentehuis aan bod. Het jaar daarop volgde De stokerij Meeùs in Wijnegem en in 2012 lichtte Een heemkundige schatkamer een tipje van de sluier van ons archief. De kerken van Wijnegem (2013) behandelde dan weer de geschiedenis van vier opeenvolgende kerkgebouwen. De wetenschappelijk verantwoorde en mooi uitgegeven catalogi die deze tentoonstellingen begeleidden, leverden samen al een respectabele bijdrage aan de plaatselijke geschiedenis.
Het tijdschrift, dat driemaal per jaar verschijnt, publiceert behalve de mededelingen voor de leden nog steeds een brede waaier van boeiende en vlot toegankelijke artikels, zowel over locale als over regionale geschiedenis, zowel over lang vervlogen tijden als over de recentere periode. Het wordt op ongeveer 230 exemplaren verspreid onder leden en instellingen en wordt graag gelezen.
Als recente voorbeelden van ledenactiviteiten kunnen we verwijzen naar de geleide bezoeken aan de opgravingen van de Antwerpse burcht, aan het koninklijk paleis in Antwerpen, aan de Roma in Borgerhout of aan het kerkhof van Sint-Fredegandus in Deurne. Verder waren er enkele gegidste stadswandelingen, bijvoorbeeld rond het thema Zuidermysteries. Bij de leden vielen ook een kaas- en wijnavond met film en een breugelavond met diavoorstelling erg in de smaak. Voor de jaarlijkse Nacht van de Geschiedenis werkt de heemkring dan weer samen met het plaatselijke Davidsfonds, en ook voor andere activiteiten wordt geregeld een beroep gedaan op onze medewerking.
Al bij al mogen we besluiten dat heemkundige kring Jan Vleminck in de 21ste eeuw leeft en bloeit als nooit tevoren. Het is dan ook met een gevoel van tevredenheid over het gepresteerde werk dat het bestuur het vijftigjarig bestaan van de vereniging tegemoet ziet.